Tom Bevers

Verkiezingen zijn altijd interessant, waar ook ter wereld, maar verkiezingen in Griekenland zijn dat voor mij natuurlijk nog net iets meer : ik ken het land en kan er het politieke debat ook redelijk goed volgen.  Toch blijft de Griekse politiek begrijpen een uitdaging : de impact van de geschiedenis op de politieke verhoudingen is erg groot, wat zich ook vertaalt in generaties van politici die van vader op zoon/dochter (of via zijtakken) dezelfde partijen mee aanvoeren.  De familie De Croo (of Tobback, of…) is er niets tegen.  Het land heeft ook een grote traditie van (vooral links, maar niet uitsluitend) populisme, met radicale en onmogelijke beloften, die dan in de beleidspraktijk worden ingeslikt, zonder dat de retoriek wordt aangepakt.

De verkiezingsuitslag van zondag stond min of meer vast : de centrum-rechtse partij Nea Dimokratia van premier Mitsotakis zou de grootste worden, de radicaal-linkse partij van zijn voorganger Tsipras zou tweede worden, op plaats drie zou de traditioneel socialistische PASOK eindigen – de partij die ooit absolute meerderheden haalde, maar vooral sinds de financiële zijn plaats had moeten afstaan aan het Syriza van Tsipras.  Daarnaast zouden de traditionele stalinistische (in zowat alle betekenissen van het woord) KKE en enkele andere zeer rechtse of linkse partijtje het parlement halen.

En zo geschiedde.  Toch worden de verkiezingen nu al historisch genoemd, omdat Mitsotakis veel ruimer won dan voorzien, en vooral omdat de afstand met Syriza zeer groot bleek.  Griekenland koos er daarmee voor om de discussie over de crisis en de memoranda achter zich te laten, en te kiezen voor de partij en de premier die de voorbije jaren economische stabiliteit en zowat de sterkste groei in de EU brachten.  En die natuurlijk niet alles perfect deed, maar daarbij valt het mij toch op dat wat in onze media verschijnt over Griekenland soms sterk wordt geïnterpreteerd vanuit het (in Griekenland zeer aanwezige) uiterst linkse denkkader – wat op zich niet betekent dat de informatie onwaar is, evenwel, het gaat over de interpretatie.  Zo wordt de klacht over de persvrijheid zelden geduid : het klopt dat de meeste commerciële tv-zenders zich eerder (tot zeer) rechts profileren, al lijkt me dat niet iets waar de regering eigenlijk veel aan kan doen – ook onder Tsipras’ bewind was dat zo.  En in de krantenkiosk kan je alleszins een veel grotere bandbreedte aan publicaties vinden dan hier of in onze buurlanden : Solidair en ’t Pallieterke zijn in vergelijking eerder gematigd.  De recente treinramp was uiteraard het gevolg van jarenlang politiek wanbestuur bij de Griekse spoorwegen, waarbij de NMBS een baken van perfect corporate management is.  Maar de Griekse kiezer besefte wellicht dat daarbij al wie ooit het land regeerde boter op het hoofd heeft, niet alleen de laatste regering. En de manier waarop Griekenland de vluchtelingen die er massaal aankomen (minstens gedeeltelijk bewust gestuurd door Turkije) worden er inderdaad verre van correct behandeld, maar dat is toch vooral een gevolg van het feit dat de EU-landen hun gezamenlijke verantwoordelijkheid niet opnemen.

Neem bij de sterke positie van de premier de onmacht van de oppositie, en je kunt de uitslag verklaren.  Tsipras die er vooral op uit bleek om de discussie uit 2015 (uit de euro stappen of niet, de hervormingsplannen van IMF, ECB en de Commissie aanvaarden of niet ?) over te doen, op beschuldigende toon, en daarbij (van de wal in de sloot) werd geholpen door Yianis Varoufakis die weliswaar zijn eigen partij(tje) leidt maar nog steeds herinneringen oproept aan de dramatische maanden waarin hij minister van financiën was.  Voeg nog een PASOK toe dat vooral zijn plaats als tegenhanger voor rechts wilde heroveren eerder dan zelf aan zet te komen – en dat in dat licht zijn relatief goede resultaat (12%) als een overwinning vierde.  En je krijgt dus een rechtse overwinning waar ook veel links denkende Grieken blij mee zijn, wegens de terugkeer naar normaliteit en stabiliteit die ze inhoudt.

Omwille van een eigenaardigheid in het stemsysteem weigerde Mitsotakis formeel om een regering te vormen.  Hij haalde net geen 150 zetels in de 300 zetels tellende Vouli, en bij nieuwe verkiezingen geldt een bonus voor de grootste partij.  Dus gaan de Grieken op 25 juni opnieuw naar de stembus.  Waarbij de winnaar vaststaat, maar de strijd om de tweede plaats open lijkt, en daarmee de vraag of de linkse oppositie wordt aangevoerd door de sociaal-democraten of de radicaal-populisten.  Het Griekse antwoord op die vraag is ook ver van de Egeïsche Zee interessant, natuurlijk.  Maar ook rond de Akropolis is ze niet zonder belang, want Mitsotakis mag dan wel uit liberaal-democratisch hout gesneden zijn, ook meer rechts-autoritaire tendensen vinden een plaats in zijn partij, en een sterke maar realistische en toekomstgerichte oppositie kan hem alleen maar helpen om die onder controle te houden.

Een jaar geleden viel Rusland Oekraïne binnen.  Vandaag is in de eerste plaats een dag om stil te staan bij al wie in het oorlogsgeweld het leven verloor, verminkt raakte of zijn familie, vrienden of kameraden nooit meer terug zal zien.  Rusland valt ook bewust burgers, appartementsgebouwen, scholen en hospitalen aan, in een poging om terreur te zaaien.  Poetin was al een dictator, meer dan ooit is hij ook een oorlogsmisdadiger geworden die een enkele reis richting het Internationaal Strafhof in Den Haag verdient.

Het is gelukkig ook een dag om verheugd vast te stellen dat Oekraïne niet heeft opgegeven.  Integendeel, het heeft dapper teruggevochten en heel wat van het verloren terrein heroverd.  Ook de Europese steun is sterk gebleken : het was niet altijd eenvoudig om iedereen op één lijn te houden, maar in grote lijnen is het wel gelukt, met ongeziene (maar desalniettemin ontoereikende) wapenleveringen naar Oekraïne als gevolg.  Ook VS-president Biden en het Verenigd Koninkrijk (onder impuls van -horresco referens- Boris Johnson) hebben Oekraïne voluit gesteund, zodat niet Poetin maar Biden de verjaardag van de inval in Kyiv kon gedenken.  De pro-Russische krachten in de Westerse politiek kunnen daar voorlopig niets aan veranderen.  Dat neemt niet weg dat de coalitie van rechts-extremisten (FVD in Nederland, het Vlaams Belang bij ons, een aantal Republikeinen in de VS), populisten als Orban en Berlusconi en links-extremisten (ook de PVDA bij ons suggereert regelmatig dat de NAVO eigenlijk nog erger is dan de Russen) een factor blijft waar we erg voorzichtig mee moeten zijn.  De lakmoesproef voor de keuze tussen democratie en dictatuur vertaalt zich in steun voor Kyiv of voor Moskou.

Met de komst van Oekraïense vluchtelingen kwam het conflict ook fysiek dichtbij.  We zijn daarbij niet tekortgeschoten, ook in Essen niet.  Maar het blijft natuurlijk een werk van lange adem, en Rusland volledig terugdrijven gaat -ook economisch- nog inspanningen van ons vergen.  Waarbij de beslissing over de voorwaarden waaronder eventueel vrede kan worden gesloten in handen ligt en moet liggen van president Zelensky en zijn regering.  Wie vindt dat het nu wel genoeg geweest is met die oorlog -en wie vindt dat niet…- moet daarvoor de voorwaarden scheppen.

Слава Україні – meer dan ooit !

Het stukje dat ik hier schreef over het overlijden van koningen Elizabeth ben ik geëindigd met “Liz Truss -waar ik politiek niet veel van verwacht, overigens- heeft toch een iets ernstiger uitstraling dan Boris…”.  Ik had maar half gelijk : veel viel er van haar niet te verwachten, inderdaad.  Maar die uitstraling viel ook wat tegen.  In vergelijking met Truss bleek Boris al bij al een redelijk “safe pair of hands”.  Dat haar partij zich maar moeilijk nog van de schade zal herstellen is één ding, dat ook de Britse economie een klap kreeg die niet zomaar meteen wordt goed gemaakt is natuurlijk van een heel andere orde.  Het toont nogmaals aan dat politieke keuzes we degelijk hun belang hebben.

Nu, eigenlijk hebben Truss en haar chancellor (minister van financiën) Kwarteng niet meer gedaan dan de ultieme consequenties blootgelegd van het “cakeism” dat ingebakken zit in de Brexitkeuze.  Het Engelse spreekwoord zegt dat je de cake niet kan bijhouden en tegelijk opeten, maar de theorie achter Brexit was altijd dat alle voordelen van EU-lidmaatschap konden behouden blijven, zonder enige van de nadelen.  Truss bouwde voluit op die logica verder, door meer uitgaven en minder belastingen te plannen – en toen bleek dat plots iedereen besefte dat de schatkist dat niet aankan.  Waarna het pond kelderde.  En vervolgens de chancellor verdween.  En toen Truss.  Dat er na minder dan een maand premierschap ernstig werd gespeculeerd dat ze het niet zo lang zou uithouden dan een krop sla, dat er daar vervolgens een filmpje over werd gemaakt, en dat niet de premier maar wel de sla won is toch wel pijnlijk voor een land met de traditie en de instellingen van het VK.

Met Rishi Sunak koos de Conservatieve partij ondertussen alweer een nieuwe premier, dit keer met een snelprocedure.  De poging tot comeback van Johnson slaagde niet – ik had eigenlijk verwacht van wel.  Sunak werd vooral gekozen wegens redelijk saai en bij gebrek aan veel beter, lijkt me.  Veel meer dan de schade beperken zit er niet in, denk ik, maar dat zou op zich al een behoorlijke verdienste zijn.  Ondertussen pleit het wel voor het Britse samenlevingsmodel dat een (steenrijke, dat dan weer wel) hindoe van Indiase afkomst het tot premier kan brengen.  Ook al is de vraag naar vervroegde verkiezingen zéér legitiem, en verdient Labourleider Keir Starmer het om de sleutel van Downing Street 10 in handen te krijgen, de Conservatieve carrousel heeft alleszins voor diversiteit gezorgd in de Britse regering.  Al wordt hij (en zeker Kwarteng) binnen pakweg 20 jaar wellicht ook alleen daarvoor herinnerd…

Boris Johnson stapt op.  Na iets meer dan een dag ongekend politiek drama.  De voorbije maanden en weken was al duidelijk geworden dat hij niet eenvoudig weg te krijgen was : het ene schandaal na het anderen, een nipte vertrouwensstemming, verloren tussentijdse verkiezingen… het leek hem allemaal niet te deren.  Maar het bleken uiteindelijk druppels die de emmer vulden, en plots liep die over.  Het ontslag van topministers Javid en Sunak leidde tot een lawine van ontslagen binnen de regering.  Op een bepaald ogenblik schreven vijf regeringsleden zelfs een gezamenlijke ontslagbrief, wellicht om papier te besparen.  Johnson benoemde vervangers, maar toen de vertrekken sneller bleken te gaan dan hij nieuwelingen kon benoemen trok hij uiteindelijk de onvermijdelijke conclusie en kondigde zijn vertrek aan.  Maar niet onmiddellijk, want eerst moet er een vervanger gevonden worden.  Daarmee houdt hij een slag om de arm, en het blijft spannend om te zien hoe dat de komende dagen zal uitpakken : heel wat van zijn partijgenoten willen zo snel mogelijk van hem af, wegens een totaal verlies van alle geloofwaardigheid.

De opstap is uiteraard opmerkelijk voor een eerste minister die in 2019 zijn partij naar een zeer ruime verkiezingsoverwinning leidde.  Maar al bij al is hij ook weer niet zo verrassend : eigenlijk wist iedereen dat Johnson het niet zo nauw neemt met de waarheid, zich niet verlaagt tot het instuderen van dossiers en altijd denkt dat hij daar dan wel mee wegkomt.  Dat is hem eigenlijk sinds 2016 ook voortdurend gelukt, maar de kruik gaat zo lang te water tot ze breekt.  Sinds 2016 inderdaad.  Johnson schreef toen krantencolumns.  Het verhaal gaat dat hij in de aanloop naar het referendum over de Brexit twee teksten had voorbereid : één om uit te leggen waarom hij wilde dat het Verenigd Koninkrijk in de EU zou blijven, en één waarin hij pleitte voor de uitstap.  Op het laatste besliste hij die tweede versie te publiceren, werd daarmee de feitelijke aanvoerder van het Brexitkamp en zette de weg in naar Downing Street 10.  Redelijk cynisch, en dat cynisme bleef hij volhouden : toen Theresa May een akkoord voorbereidde met de EU over Noord-Ierland verwierp hij dat genadeloos.  Hij koos voor een andere piste en loog dat die niet tot grensformaliteiten tussen Noord-Ierland en Groot-Brittanië zou leiden.  Hij sloot een akkoord met de EU en bestempelt dat nu als een slecht akkoord, dat heronderhandeld moet worden.  Wat de EU uiteraard niet zo ziet zitten : pacta sunt servanda heet dat.

Johnson was geen slechte burgemeester van Londen, maar achteraf blijkt dat hij ook daar een rolletje speelde om zo snel als dat hem goed uitkwam zijn liberale opvattingen in te ruilen voor een autocratische stijl.  Met hem verdwijnt -na Trump- opnieuw minstens tijdelijk een populistische bedreiging in een grote westerse democratie, maar uiteraard is het gevaar daarmee lang niet geweken.  Bovendien laat dit soort bewind onvermijdelijk sporen na, in de manier waarop politiek bedreven wordt, maar ook in het eruit resulterende beleid.  Zo zijn de recente beslissingen van het Amerikaanse Hooggerechtshof ondenkbaar zonder de door Trump benoemde rechters, en blijft de manier waarop Brexit vorm kreeg -en het risico dat het vroeg of laat tot een stevig handelsconflict komt tussen de EU en het VK- een gevolg van de aanpak van Johnson.  Nu we ons terecht sterker wapenen tegen externe bedreigingen -zie Poetin- moet het denkproces over interne bedreigingen ook opgevoerd worden : hoe versterken we de democratie en de rechtstaat en verminderen we de kwetsbaarheid voor (rechts, links en nog andersoortig) extremisme en populisme ? Net zoals we overigens nog steeds rekening moeten houden met Trump blijft Johnson ook na zijn vertrek uit Downing Street 10 daarbij jammer genoeg een factor.  Waarbij we niet mogen vergeten dat hij wel heel wat gemeen heeft met Trump, maar wel een héél stuk intelligenter is.  Bye bye Boris… for now.

Ik was de voorbije dagen in Parijs. Om over de Belgische economie te discussiëren. Toch ging het in de wandelgangen natuurlijk meer over het gastland. De Franse verkiezingen zijn belangrijk voor Europa. En voor Frankrijk, uiteraard. In het straatbeeld zag ik nochtans weinig directe verwijzingen naar de verkiezingen. Één poster van Macron, en tijdschriften in de krantenkiosken met diezelfde Macron en zijn tegenstander Le Pen. Een herkansing voor de vorige verkiezingen. Omdat Frankrijk zich nu eenmaal een slecht systeem heeft aangemeten.

Op het eerste gezicht lijkt het nochtans niet zo onlogisch. In de eerste ronde kan iedereen meedoen (mits een reeks handtekeningen), in de tweede ronde komen de kandidaten met de meeste stemmen tegen elkaar uit. Daarna volgen de parlementsverkiezingen, en omdat de Cinquième République een sterke president wil, krijgt diens partij daarbij in de regel veel stemmen – in een kiessysteem waarbij de twee ronden lokaal nog eens worden herhaald. Waarna een regering gaat zetelen die ten gronde een kwart tot een derde van de kiezers vertegenwoordigd. In het beste geval nadat de linkse democratische kandidaat de rechtse democraat heeft verslagen. In het minst slechte geval nadat de democraat de extremist heeft geklopt. En in het slechtste geval… wel, dat willen we dus niet meemaken.

In een tweepartijenstelsel, zoals het Amerikaanse, is zo’n alles-of-nietsmodel al een probleem, in een Europees land waar het kiespubliek erg geschakeerd is en dat ook graag uitdrukt is het dramatisch. Als Frankrijk zijn parlement op zijn Duits of Nederlands zou kiezen (en vervolgens dat parlement de president zou aanstellen), dan zou Macron wellicht verkozen worden tot leider van een coalitie van liberalen en socialisten, aangevuld met de conservatieven en/of de groenen. Een Ampelkoalition. Of Vivaldi, jawel. Niet gemakkelijk, maar met een duidelijke meerderheid, en met een door de coalitiegenoten begrensde macht.

Maar Frankrijk meent al jaren dat het een ander systeem nodig heeft. Waarbij de president een halfgod à la De Gaulle (of minstens Mitterand) moet zijn, en die in ruil daarvoor te veel macht krijgt. Omdat halfgoden zeldzaam zijn verliest men zich snel in populisten die tenminste de hemel belóven. Zodat het kon gebeuren dat Poetinadepten (Le Pen, Mélenchon, Zemmour) samen meer dan de helft van de stemmen behaalden in de eerste ronde. Omdat sociaal-democraten niet voor Hidalgo maar voor Mélenchon kozen, die immers een reële kans maakte om in de tweede ronde te raken en inderdaad de línkse autoritaire Poetinstrekking vertegenwoordigd, terwijl Le Pen voor de rechtse autoritaire Poetinstrekking staat. Tja.

Voor een democraat, voor iemand die niet het einde van de EU wenst, voor iemand die Poetin geen overwinning gunt die groter zou zijn dan alles wat hij op het slagveld de voorbije jaren heeft bereikt, waren er in de eerste ronde voldoende legitieme kandidaten. Pécresse op rechts, Macron in het centrum, Hidalgo en Jadot op links. In de tweede ronde schiet er maar één over, en die moet dus winnen. President Le Pen zou voor de EU en voor ons land een véél grotere ramp zijn dan Trump en Brexit samen. Het is dan ook erg Frans, maar volstrekt onverantwoord en dwaas dat sommigen, vooral uit linkse hoek, nu oproepen om niet te stemmen of de legitimiteit van de verkiezingen zelf in vraag stellen. Een houding die onvermijdelijk naar de doodlopende straat van „wir haben es nicht gewusst” leidt, maar dan in de taal van Molière. Maar dat Frankrijk zijn kiessysteem moet aanpassen lijkt me een absolute prioriteit voor president Macron, na(ast) het verslaan van Poetin, uiteraard.