Ik ben verbaasd. Verbaasd dat de benoeming van bisschop Léonard van Namen tot aartsbisschop zoveel verbazing opwekt. Ik zou immers pas echt verbaasd zijn geweest als Léonard het niet was geworden. Een bisschop wiens ideeën naadloos aansluiten bij die van de vorige én de huidige paus, perfect tweetalig, en bovendien met een onmiskenbare charme en charisma. Ze zouden in Rome wel gek zijn geweest om hem niet te kiezen, toch ?

Ik ben het (uiteraard) niet eens met de ideeën eens die hij de voorbije jaren heeft verkondigd. Het katholicisme waar hij voor staat is niet het mijne. Maar je kan mij dan ook eerder als “sociologisch katholiek” omschrijven, zoals het de voorbije dagen in een krant werd genoemd. En ik denk dat het Karen Armstrong was die zichzelf ooit een “soms praktiserend monotheïst” noemde, een omschrijving die ik ook nog wil aanvaarden. Mocht een godsdienstkeuze helemaal los staan van de cultuur waarin je opgroeit en leeft (quod non), ik zou wellicht bij een andere branche van dat monotheïsme uitkomen dan bij de Katholieke Kerk. Wil Léonard wel “katholieken” zoals ik ?

De Kerk in West-Europa lijkt er enigszins voor te hebben gekozen om de randkatholieken, zij die alleen de kerk betreden voor een doopsel, een huwelijk, een begrafenis en misschien een Kerstviering, los te laten. Niet met harde hand, maar gewoon door niet te proberen hen bij te houden. Om dan verder te doen met een stevige, rechtlijnige Kerk. In partijpolitieke termen vertaald : een programmapartij worden in plaats van een volkspartij.

Het verschil tussen dat randkatholicisme en het sociologische katholicisme in Vlaanderen (mijn definities) zit niet in de geloofsbeleving, maar wel in het feit dat in Vlaanderen heel veel, en heel grote, instellingen een formele of traditionele band met de Kerk hebben. Van CM tot KWB, van Caritas tot menig lokale harmonie. In tegenstelling tot de “losse” randkatholiek levert dat sociologische katholicisme de Kerk een bepaalde macht en invloed op, die ze op basis van de harde kern van gelovigen niet zou hebben. Om die te behouden, of toch om ervoor te zorgen dat de afkalving zéér langzaam verloopt, moet de Kerk dan wel de gemiddelde sociologische katholiek min of meer aan boord houden. En die (ik kan dat weten, want ik ben er één) verwacht dat de Vlaamse Kerk zich rekkelijker toont dan Rome, en zonder zich daarom al te actief te verzetten tegen de pauselijke leer vooral de nadruk legt op de inclusiviteit en de barmhartigheid van Christus’ boodschap. Vooral uitspraken over de individuele moraal liggen moeilijk, in het bijzonder wanneer de Kerk die moraal aan de gehele maatschappij (ook het niet-katholieke deel) probeert op te leggen. Kardinaal Danneels slaagde er als aartsbisschop meesterlijk in om daarbij de kerk én de Kerk in het midden te houden.

De uitdaging voor Léonard is volgens mij de manier waarop hij met dit gegeven zal omgaan. Bovendien denk ik dat dit veeleer een vraagstuk is dat in Vlaanderen speelt, en veel minder in Wallonië, waar de katholieke zuil sowieso minder sterk is. Ik kan me inbeelden dat de bisschop van Namen zich daar toch even zal in moeten inwerken. Misschien zit de oplossing er wel in dat hij trouw blijft aan zijn ideeën, maar veel ruimte biedt voor tegenspraak, voor dialoog en voor een praktijk die kan verschillen met zijn theorie. Ik kan me bijvoorbeeld inbeelden dat op die manier -om de organisatie te noemen die ik op nationaal niveau het beste ken- KSJ-KSA-VKSJ (drie K’s!) aan boord kan worden gehouden. De conservatieve waarden als enige ware vooropstellen, lijkt me de beste manier om het middenveld in Vlaanderen de komende vijf jaar grondig overhoop te zetten. Met mogelijk verstrekkende gevolgen : wat is de CM, want kan de CM zijn zonder de C ? Om er maar één te noemen.

Léonard lijkt me een verstandig man. De keuze zal dus bewust gemaakt worden. Ik zal er met interesse naar kijken.